İş sözleşmelerinde cezai şart uygulaması özellikle son dönemde Samsun ve tüm Türkiye’de yapılan iş sözleşmelerinde sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Uygulamada iş sözleşmelerinin işveren tarafından hazırlandığı ve işçinin doğrudan imzaladığı hususu dikkate alındığında; iş sözleşmelerinde cezai şart uygulanmasını öngören hüküm ve maddelerin her durumda geçerli olmadığını kabul etmek gerekir. Zira Yargıtay uygulamasındaki hakim görüş uyarınca da işçinin sözleşme yapılırken müdahalesi kısıtlı olmakta ve iş sahibi olabilmek adına bu cezai şartı kabul etmektedir.
Hem belirli süreli iş sözleşmelerinde hem de belirsiz süreli iş sözleşmelerinde cezai şart maddelerinin uygulanması söz konusu olur. Cezai şart taraflarca serbestçe ve herhangi bir biçimde kararlaştırılabilir. Ancak bu alacağın mahkeme yoluyla talep edilmesi durumunda Samsun İş Mahkemeleri davaları hakimi tarafından cezai şart içeren hükmün geçerli olup olmadığına, eğer geçerliyse miktarına ilişkin bir inceleme yapılabilir.
İş Sözleşmesinin Feshi Halinde Cezai Şart
Hem belirsiz süreli iş sözleşmelerinde hem de belirli süreli iş sözleşmelerinde; süresinden önce sözleşme feshi halinde uygulamaya girecek bir cezai şart hükmü iş sözleşmesine eklenebilir. Ancak sözleşmede yalnızca işçi aleyhinde bir cezai şart hükmünün yer alması geçerli olmayacaktır. Uygulamada tek taraflı cezai şart kabul edilmemektedir. Yine her iki taraf için de cezai şart öngörülmüş olsa bile işçi aleyhinde uygulanan cezai şartın daha yüksek olması durumunda bu cezai şart miktarı geçersiz kabul edilir. Yine işveren aleyhinde uygulanacak cezai şartın bir ilave şarta bağlanması halinde de bu durum geçersiz olarak kabul edilmektedir. Yani uygulamada Samsun İş Mahkemelerinin dikkat ettiği husus süresinden önce sözleşme feshi cezai şart uygulamasında karşılıklı bir durum söz konusu olmasıdır.
İş Sözleşmelerinde Cezai Şart Hesaplaması Nasıl Yapılır?
İş sözleşmelerinde yer alan cezai şart miktarının belirlenmesinde taraflar serbesttir. Bu durum Türk Borçlar Kanununa dayanır. Yani, taraflar iş sözleşmesine göre kalan işçi ücretinin ya da bu ücretin katlarının cezai şart olarak ödenmesine karar verebilir. Ayrıca cezai şart ile birlikte kalan alacakların da ödenmesi de hüküm altına alınabilir. Bu konuda da Borçlar Kanunundan kaynaklı bir serbestlik bulunmaktadır. Cezai şart hesaplaması işçinin çıplak ücreti üzerinden yapılır.
Ancak yine Borçlar Kanununda yer alan düzenlemeye göre çok yüksek belirlenen cezai şartın da hakim kararı ile denkleştirilmesi mümkündür. Taraflardan biri; kararlaştırılan cezai şart miktarını çok fazla bulmuş ise açacak olduğu dava ile bedelin azaltılmasını Samsun İş Mahkemesi Hakimlerinden dava yolu ile isteyebilir. Cezai şartta indirim yapılırken hakim tarafından aşağıdaki hususlar dikkate alınır:
- Tarafların ekonomik durumları,
- Borçlunun ödeme kabiliyeti,
- Borcun ifasından kaynaklanan menfaat.
İş Sözleşmelerinde Rekabet Yasağı ve Cezai Şart
İş sözleşmelerinde cezai şart uygulamasının en sık karşılaşılan durumlarından biri de rekabet yasağına ilişkin hükümlerdir. Zira işçilerin bir işyerinde çalışıp işi öğrendikten sonra başka bir şirkette işe başlaması ya da aynı alanda işletmelerini açmaları durumu sıklıkla karşılaşılan hallerdendir. Bu durumun önüne geçmek isteyen işverenler de iş sözleşmelerine bu hükümleri ekleyebilmektedir.
İş sözleşmelerinde rekabet yasağına ilişkin cezai şart uygulaması mümkündür. Ancak bu durum da kanunla ölçülü olmak zorundadır. Uygulanacak cezai şart miktarının ölçütü, rekabet yasağının ölçütü özenle belirlenmelidir. Aşırıya kaçılması durumunda rekabet yasağına ilişkin cezai şart hükmü mahkemeler önünde geçerli olmayacaktır. İş Kanununda rekabet yasağının süresinin en fazla iki yıl olarak belirlenebileceği ifade edilmektedir.
İşçiye Eğitim Verilmesi ve Cezai Şart
İşyerinde işçiye eğitim verilmesi durumunda da iş sözleşmelerinde cezai şart maddeleri eklenebilmektedir. Burada da Yargıtay uygulaması, işçiye bir eğitim aldırarak daha nitelikli bir hale gelmesini sağlayan işverenin yaptığı bu yatırım karşılığında kendisini güvence altına almasını istemektedir. Aksi halde işçinin işverenin imkanları ile aldığı eğitim karşılığında kendini geliştirmesini ve bunun akabinde işvereni mağdur etmesi söz konusu olabilecektir. Konu hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak için İşçi Eğitim Taahhütnamesi Hazırlanması başlıklı makalemizi okuyabilirsiniz.
Bu hususta bir cezai şart kararlaştırılan dikkat edilmesi gereken hususlar bulunmaktadır.
- Eğitim için işveren tarafından yapılan masrafların belgenebilir olması,
- Kararlaştırılan cezai şart miktarının ölçülü olması,
- Cezai şart ve çalışma süresi miktarlarının net bir şekilde ifade edilmesi gerekir.
